მასალები იწყება 1977 წლიდან და მთავრდება 2008 წლის 7 აგვისტოთი. დაწყება ნებისმიერი დროიდან შეიძლება, რადგან სამწუხაროდ, ქართულ-ოსური კონფლიქტი სხვადასხვა პერიოდში სხვადასხვა ფორმით ხორციელდებოდა. ჩვენი პროექტის ავტორების მოსაზრებით მასალები იმ მნიშვნელოვანი მოვლენით უნდა იწყებოდეს, რამაც კონფლიქტის ესკალაციას ბიძგი მისცა. ასეთი თარიღია 1977 წელი, საიდანაც იწყება ქართულ-ოსური დაპირისპირების ის ეტაპი, რომელიც 1990-იან წლებში შეუქცევად კონფლიქტში გადავიდა. სწორედ ამ წელს მიიღო საბჭოთა კავშირმა ახალი, ე.წ. განვითარებული სოციალიზმის - ახალი საბჭოთა ადამიანის კონსტიტუცია, სადაც ეროვნება და ამ ტიპის იდენტობები მინიმუმზე დაყვანილი, წარსულის მოვლენა იყო. (მანამდე კი იყო სტალინის - 1936 წლის კონსტიტუცია). განვითარებული სოციალიზმის კონსტიტუციის შემდეგ იწყება საბჭოთა კავშირის განვითარების ახალი ბიძგი, რომელმაც იგი პერესტროიკამდე მიიყვანა. ახალმა საბჭოთა ადამიანმა და განვითარებულმა სოციალიზმმა არ გაამართლა. კონსტიტუციის კონცეფციის ერთ-ერთი მიმართულება იყო, რომ ეროვნებებს შორის საზღვრები უნდა წაშლილიყო, თუმცა, საწინააღმდეგო შედეგი დადგა.

ახალი კონსტიტუცია 1977 წლის ოქტომბერში მიიღეს, მომდევნო წლის 14 აპრილი კი თბილისში უკვე ყველას ახსოვს. კონსტიტუციის მიღების შემდეგ მოკავშირე რესპუბლიკებს დაევალათ თავისი კონსტიტუციების მიღება, ანუ ამ პერიოდში საქართველოს სსრ კონსტიტუციაზე მუშაობა უკვე მიმდინარეობდა. რესპუბლიკის ახალ კონსტიტუციაში შევიდა პოზიცია საქართველოს სახელმწიფო ენის შესახებ და საკითხი დადგა - შენარჩუნებულიყო თუ არა ქართული ენა სახელმწიფო ენად. ქართველები გამოვიდნენ ქუჩაში, დაიცვეს საკუთარი ენა და შედეგად ქართული დარჩა სახელმწიფოს ენად საქართველოს კონსტიტუციაში. ამ ფაქტმა ბიძგი მისცა წინააღმდეგობის და შინაგანი დისკომფორტის გაჩენას აფხაზებსა და ოსებში. ეს იყო დაძაბულობის პირველი გაღვივება მოტივით -„ ქართველები მხოლოდ საკუთარ თავზე ფიქრობენ, თავის ენაზე, ჩვენზე - აფხაზებსა და ოსებზე - არ ფიქრობენ.“ ამიტომ მიგვაჩნია, რომ აქ არის ჩაყრილი ის ფესვები, საიდანაც 1990-იანი წლებში განვითარებული მოვლენები მივიღეთ

1986 წელს იწყება „პერესტროიკა“, რომელიც უარყოფს 1977 წელს გაცხადებულ, განვითარებული სოციალიზმის იდეას. ამ დროს აღმოჩნდება, რომ ეთნიკურობას მნიშვნელობა აქვს. მეტიც - გორბაჩოვის „პერესტროიკა“ გადადის მეტ ეთნიკურ უფლებებზე, იმ პოზიციაზე, რომ ავტონომიურ რესპუბლიკებს, ოლქებს მეტი უფლებები მიეცეს. ოსებსა და აფხაზებში ჩნდება ეთნიკური ნაციონალიზმის რეალიზაციის იმედები, რაც მანამდე ქართველებში გამოვლინდა და გარკვეულწილად განხორციელდა.

რაც შეეხება ქრონოლოგიის დასასრულს - მიგვაჩნია, ქართულ-ოსურ კონფლიქტში 2008 წლის 8 აგვისტო მნიშვნელოვანი თარიღია, რადგან აქედან ახალი პერიოდი იწყება. არსებობს საკამათო საკითხები ვინ, რად ფორმით და როდის დაიწყო ის მოვლენები, რაც შეუქცევად კონფლიქტში გადაიზარდა. ამიტომ ჩვენ ამას არ ვეხებით. ჩვენი ბოლო დოკუმენტია - საქართველოს იმჟამინდელი პრეზიდენტის მიხეილ სააკაშვილის განცხადება ცეცხლის შეწყვეტის შესახებ. ამ განცხადებამ შექმნა განცდა როგორც თბილისში, ისე ცხინვალში, რომ ის დაძაბულობა და ესკალაცია, რაც აგვისტოს თვეში დაგროვდა, ცხრებოდა და ჩერდებოდა. ანუ, ამ ბოლო დოკუმენტით მკაფიოდ არ ჩანს, რა არის შემდეგი ნაბიჯი. შემდეგი ნაბიჯი იყო, სამწუხაროდ, ომის დაწყება, რაც არის სულ ახალი, სულ სხვა ისტორია, ამიტომ ჩვენ 7 აგვისტოს ვასრულებთ ამ პროექტს.

კონფლიქტის ანალიზი სხვადასხვა ფორმით შეიძლება განხორციელდეს - მაგალითად, ცალ-ცალკე დაალაგო სხვადასხვა მხარის პოზიცია, მასალები თემატიკის მიხედვით - ამა თუ იმ პოლიტიკური ძალის ჩართულობა, კონფლიქტის მოგვარების სხვადასხვა აქტორის კონცეფციები, ქვეყნის შიგნით არსებული პოზიციები. თუმცა, ერთ-ერთი საუკეთესო და აპრობირებული ფორმაა ე.წ. ტაიმლაინი - მასალების დროის მიხედვით დალაგება, სადაც მოცემულია ყველა ხელმისწავდომი დოკუმენტი და მკითხველს საშუალება აქვს, დოკუმენტებს, გამონათქვამებს და პროცესების განვითარებას დროის მიხედვით მიჰყვეს. ამიტომ ჩვენ ჩავთვალეთ, რომ მოცემულ შემთხვევაში ეს ფორმა საინტერესოა. არსებობს ბევრი ამ ტიპის ვებგვერდი, სადაც მხარეები მხოლოდ საკუთარ პოზიციას ავლენენ, მაგალითად, ოსური საიტები, რომლებზეც სამხრეთ ოსეთის ტერიტორიაზე ან რუსეთში მცხოვრები სპეციალისტები თავის ხედვას წარმოადგენენ და ეს ხედვები, როგორც წესი, ტენდენციურია. ასევე ტენდენციურია ზოგი ქართველი ავტორის თუ გამომცემლობის ტაიმ-ლაინები, სადაც მხოლოდ ქართული მხარის სიმართლეა წარმოჩენილი. ჩვენ კი გვაქვს პრეტენზია და ამბიცია, რომ მაქსიმალურად ობიექტური სურათი ვაჩვენოთ და არც ერთი დოკუმენტი არ გამოვტოვოთ, რათა მკითხველს ჰქონდეს საშუალება, ნახოს როგორ მოქმედებს კონკრეტულ დროს ოსური მხარე, რუსეთი, საქართველოს ხელისუფლება, როგორ არიან ჩართულნი სამოქალაქო სექტორი, ჟურნალისტები, სხვადასხვა ექსპერტები და მოიძიოს საინტერესო სტატიები. ყველა მასალა გამყარებულია წყაროებით - ანუ, შესაძლებელია, მკითხველმა გადაამოწმოს და უფრო სიღრმისეულად და ვრცლად ნახოს ის მოსაზრებები, რომლებიც ტაიმ-ლაინზეა. ეს არის კონფლიქტის ანალიზის ერთ-ერთი ფორმა - აპრობირებული, სანდო და რამდენადაც ვიცით, ინტერნეტ სივრცეში ამ ფორმით ასეთი მასალა დღემდე არ არსებობს.

დიახ, აქ არის მასალები, რომლებიც ზარის ტრაგედიას ეხება. ეს ერთ-ერთი ყველაზე უფრო მტკივნეული თემაა ქართულ-ოსურ ურთიერთობებში. როგორც წესი, ამ ტაიმ-ლაინზე ჩვენი შეფასებები არ არის მოცემული და წარმოდგენილია მხოლოდ ფაქტები, ასევე ქართული და ოსური მხარეების შეფასებები. ამიტომ ჩვენ ვცდილობთ, არც ზარის და არც სხვა შემთხვევაში, ჩვენი შეფასება არ წარმოვადგინოთ და მხოლოდ ფაქტებმა იმეტყველონ თავის თავზე. ჩვენი ამოცანაა, მივაწოდოთ მკითხველს ფაქტებთან მაქსიმალურად ახლოს არსებული წყარო და არა დღევანდელი გადმოსახედიდან გაკეთებული შეფასება. რაც უფრო ახლოსაა ინფორმაცია მოვლენასთან დროის თვალსაზრისით, მით უფრო სანდოა, ვიდრე შეფასებები. ხოლო იმ შემთხვევაში, თუ ვერ ვპოულობთ იმ დროის მასალებს, ვცდილობთ, თემა და ფაქტი არ გამოვტოვოთ, მოვიტანოთ შედარებით გვიანდელი ინფორმაცია, სადაც სხვადასხვა მხარე მაქსიმალურად იქნება წარმოდგენილი.

ყველა ეტაპზე ჩანს, რომ როგორც ოსური, ისე ქართული მხარე შანსს უშვებს ხელიდან - ყველა დოკუმენტში ჩანს გამოსავალი. ვინაიდან ქართულ-ოსური კონფლიქტი საბჭოთა კავშირის პერიოდში დაიწყო, მესამე მხარე - საბჭოთა კავშირი უშუალოდ ჩართული იყო და ახდენდა როგორც უარყოფით, ისე დადებით გავლენას. ხშირად შეხვდებით შემთხვევებს, როცა ოსური მხარის მიერ მიღებულ გადაწყვეტილებებს მოსკოვი აუქმებდა და ამას ქართული მხარე დადებითად ვერ იყენებდა. დოკუმენტების ანალიზი ნამდვილად იძლევა საშუალებას, ვნახოთ, რომ მხარეთა პოზიციები ხშირად უახლოვდებოდა ერთმანეთს გადაწყვეტილების მიღების პროცესში, მაგრამ მიზეზთა გამო ისევ შორდებოდა ერთმანეთს. ხშირად ამის მიზეზი იყო სუბიექტური გადაწყვეტილება, უნდობლობა, ამა თუ იმ მოვლენაზე მხარეების არასაკმარისი ინფორმირებულობა. ჩვენ გვაქვს განცდა, რომ იყო არა ერთი და ორი, არამედ ძალიან ბევრი ხელიდან გაშვებული შანსი და ეს დოკუმენტებში ჩანს. ამ პროექტის ერთ-ერთი ამოცანაა, ეს ყველაფერი წარმოვაჩინოთ. მოხარული ვიქნებით, თუ მკითხველი, რომელიც ამ მასალებს გაეცნობა, ჩვენს პოზიციას გაიზიარებს

როგორც წესი, წარსულში ხედვა და წარსულის გაანალიზება დღევანდელობას სჭირდება და ამ ყველაფრის გათვალისწინება დაგვჭირდება თუ ვაპირებთ, რომ კონფლიქტზე ზემოქმედება მოვახდინოთ, ან სხვა კონფლიქტების პრევენციისთვის გამოვიყენოთ. ჩვენი ტაიმ-ლაინი სასარგებლო იქნება ახალგაზრდებისთვის და მომავალი თაობისთვის, რათა მათ გაითვალისწინონ წარსულში დაშვებული და ხელიდან გაშვებული შანსები და მომავალში ეს ცოდნა შესაძლო კონფლიქტური სიტუაციების განსამუხტად გამოიყენონ.

სამწუხაროდ, კონფლიქტის ტრანსფორმაცია ერთ-ერთი ყველაზე უცხო ცნებაა ქართულ-ოსური კონფლიქტში. ასევე სამწუხაროა, რომ მხარეები ყოველთვის წარსულისკენ იხედებიან. ტრანსფორმაციის მთავარი ამოსავალია, რომ რაც დრო გადის, ადამიანები, დროიდან გამომდინარე, სხვადასხვა რესურსით აპირებენ პრობლემების მოგვარებას. ეს ავადმყოფობას ჰგავს - შესაძლებელია, ადამიანი დიდხანს, ბავშვობიდან იყოს ისეთი დაავადებით ავად, რომელიც არ არის მძიმე და რთული, მედიცინა იგონებს ახალ მეთოდსა და წამალს, მაგრამ ადამიანი იმდენად მიჩვეულია ძველ წამლებს, რომ ახალს და თანამედროვეს, ისევ ძველი წამლებით მკურნალობას არჩევს, ანუ, ის არ ერგება თანამედროვეობას. ჩვენი განცდით, სამწუხაროდ, კონფლიქტზე მოქმედი ძალები, უპირველესად კი - ქართული და ოსური საზოგადოებები, იყურებიან წარსულში, წარსულით აპირებენ გავლენის მოხდენას ამ კონფლიქტზე და არ ცდილობენ თავიანთი ხედვები თანამედროვეობას მოარგონ. საბჭოთა კავშირში არსებული კონფლიქტი დღეს აღარ არის საბჭოთა კავშირის კონფლიქტი - აღარც საბჭოთა კავშირი არსებობს, და ის დროც გავიდა. დღეს სრულიად სხვა ვითარება და რეალობაა - დღეს არის ევროკავშირი, ნატო, არსებობს მათი გავლენები, მოვიდა სხვა თაობა, ინტერნეტის ეპოქაა. ჩვენ კი, სამწუხაროდ, 1970-იანი, 1980-იანი წლების სტანდარტებით ვუყურებთ ჩვენს კონფლიქტებს და ნაცვლად იმისა, ვილაპარაკოთ, როგორ ვიცხოვროთ მომავალში, ერთმანეთს წარსულს ვახსენებთ, თუ როგორ კარგად ვცხოვრობდით წარსულში. აქვე ვთქვათ, რომ წარსულში არც თუ ისე კარგად ვცხოვრობდით. ასე რომ ყოფილიყო, ომი არ მოხდებოდა. ანუ ტრანსფორმაციის მთავარი მომენტი და დამოკიდებულება, რომ კონფლიქტი თანამედროვეობას მოვარგოთ და წარმოვიდგინოთ, რას გავაკეთებდით დღეს რომ მომხდარიყო კონფლიქტი, სამწუხაროდ, ქართულ-ოსურ ურთიერთობებში ამჟამად არ არის. ორივე მხარე ჯიუტად იყურება მხოლოდ უკან და არა დღევანდელ რეალობაში ან მომავალში.

შერეული საკონტროლო კომისია ნამდვილად მნიშვნელოვან როლს თამაშობდა. ეს იყო ორგანო, რომელიც სოჭის ხელშეკრულების შემდეგ, 1992 წლის ივნისში შეიქმნა. ხელშეკრულებას ხელი მოაწერეს ორი სახელმწიფოს ლიდერებმა - ედუარდ შევარდნაძემ და ბორის ელცინმა. ეს იყო ოთხმხრივი სამუშაო ჯგუფი, რომელშიც შედიოდა როგორც საქართველო და რუსეთი, ისე დამატებით სამხრეთ ოსეთის და ჩრდილოეთ ოსეთის წარმომადგენლები. მათ საკმაოდ სერიოზული შრომა გაწიეს, შეიქმნა რამდენიმე დოკუმენტი, მშვიდობა დამყარდა ადგილზე, მიმდინარეობდა კონტროლი. ჩვენი აზრით, და ეს ამ პროექტშიც ჩანს, შერეულ საკონტროლო კომისიას დადებითი როლი ჰქონდა

სამწუხაროა, რომ 2003 წელს, როცა ვარდების რევოლუციის შემდეგ ხელისუფლება შეიცვალა, ნაციონალური მოძრაობის ხელისუფლებაამ კომისიაში მხოლოდ უარყოფით მომენტებს ამჩნევდა და დადებითი ვერაფერი დაინახა. უნდა ითქვას, რომ შერეულ საკონტროლო კომისიასთან ბრძოლას მოჰყვა 2008 წლის მოვლენები. რეალურად, ამ კომისიის მუშაობა რომ აღდგენილიყო, 6-7 აგვისტოს ჯერ კიდევ შეიძლებოდა კონფლიქტის განმუხტვა. ქართული მხარე ამის პრინციპულად წინააღმდეგი იყო და უნდოდა, კომისიის გვერდის ავლით ემოქმედა. 7 აგვისტოს იური პოპოვი ითხოვდა შერეული საკონტროლო კომისიის ფორმატში შეხვედრას, მაგრამ ქართული მხარე ნებისმიერ ფორმატზე თანახმა იყო, გარდა ამ ფორმატისა. ამიტომ თამამად შეიძლება, ითქვას, რომ შესაძლებელი იყო, 2008 წლის მოვლენები სხვაგვარად განვითარებულიყო, თუ შერეული საკონტროლო კომისიის ფორმატის მიმართ ქართულ მხარეს მეტი ნდობა ექნებოდა. ამ ჯგუფის მიმართ დამოკიდებულების გაანალიზებით შესაძლებელია, ისიც დავინახოთ, როგორ ღვივდებოდა კონფლიქტი

პროექტის ერთ-ერთი მთავარი ამოცანაა, მოვიძიოთ დამატებითი დოკუმენტები და ამდენად, ამისთვის პროექტი ღიაა. ტექნიკურად ტაიმ-ლაინი დახურულია და გარე მომხმარებელი მასში ცვლილებებს ვერ შეიტანს, შესაძლებელია მხოლოდ დოკუმენტების გადმოტვირთვა და შენახვა. თუმცა, თუ ფლობთ ტაიმლაინისთვის საჭირო დოკუმენტებს, ან იცით ამ დოკუმენტების შესახებ, დიდი სიამოვნებით მივიღებთ შენიშვნებსა და წინადადებებს. ჩვენ გვაქვს საშუალება, რომ დოკუმენტი აქ წარმოდგენილ მასალებს დავამატოთ. ჩვენ არც ერთი დოკუმენტი არ დაგვიწუნია პოლიტიკური ან რაიმე სხვა ნიშნით, არც ერთ დოკუმენტზე არ გვითქვამს, რომ არ ღირდა მისი განთავსება ტაიმ-ლაინზე. პირიქით - მაქსიმლურად ვცდილობთ, ყველა დოკუმენტი იყოს წარმოდგენილი და ზოგიერთი ისეთი დოკუმენტებიც კი მოხვდა აქ, რომლებსაც პროცესებზე პირდაპირი გავლენა არ მოუხდენია და შესაძლებელი იყო, არ განგვეთავსებინა, თუმცა, მივიჩნიეთ, რომ რელევანტური იყო სრული სურათის და პროცესის აღსაქმელად. ჩვენი პოზიციაა, დავტოვოთ თუნდაც უინტერესო დოკუმენტი, ვიდრე ამოვიღოთ და შევქმნათ შთაბეჭდილება, რომ პროექტს არასრული სახე აქვს.

ჩვენი ერთ-ერთი ამოცანაა, მოვიზიდოთ რაც შეიძლება, მეტი დოკუმენტი, ყურადღება, შენიშვნები, კრიტიკა. ასე რომ, მკითხველისგან მიღებულ დოკუმენტებს სიამოვნებით განვიხილავთ, ტაიმ-ლაინს დავამატებთ, ხოლო თუ არ დავამატებთ, მიზეზსაც განვმარტავთ.

ჩვენ უკვე გავმართეთ 5 პრეზენტაცია მკვლევარებისა და დაინტერესებული საზოგადოებისთვის. პროექტმა დიდი ინტერესი გამოიწვია და განსაკუთრებულად მოსწონთ ის, რომ დოკუმენტები პირველწყაროებით, ორიგინალური სახით არის წარმოდგენილი, მკითხველი პირველწყაროდან ღებულობს მასალებს, რაც პროექტის სანდოობას კიდევ უფრო ზრდის. ასევე მოსწონთ, რომ მომხმარებელს შეუძლია, მოიძიოს, ჩამოტვირთოს ეს დოკუმენტები და შეინახოს საკუთარ არქივში. ანუ, ეს პროექტი დაინტერესებულ ადამიანებს აძლევს უნიკალურ შესაძლებლობას, იმუშავონ სწრაფად და გამოიყენონ როგორც ინსტრუმენტი თავიანთ საქმიანობაში. ყველასთვის მისაღებია ისიც, რომ არც ერთი ფაქტი გამოტოვებული არ არის, თუ რაიმე აკლია, ეს არ არის განზრახ. ჩვენ მზად ვიქნებით, მივიღოთ მეტი ინფორმაცია ამგვარი ფაქტის შესახებ, რამდენადაც ჩვენი ამოცანა არ არის მოვლენების გაცხრილვა და გაფილტვრა და მხოლოდ ერთი რომელიმე პოზიციის წარმოდგენა.

ზემოთ თქმულიდან გამომდინარე, მთლიანობაში პროექტის მიმართ სანდოობა მაღალია, რაც მიგვაჩნია, რომ მნიშვნელოვანი მიღწევაა და სამომავლო წარმატებას და პოპულარობასაც განაპირობებს